Fonotakso

La fonotakso (el la greka φωνή 'sono' kaj τάξις 'ordo'), ankaŭ nomata fonotaktiko, estas la aro de regulecoj, kiuj priskribas, kiel en unuopa lingvo aŭ variaĵo de lingvo (dialekto, sociolekto, idiolekto) kombiniĝas la fonemoj aŭ parolsonoj por formi silabojn kaj vortojn.

La fonotakso havas rolon ne nur en la fonologio, kiu estas pure lingvistika disciplino, sed ankaŭ en la parolscienco (fonetiko), en kiu oni interesiĝas pri ĉiuj fizikaj aspektoj de la parolo kaj ties elementoj.

La termino fonotakso estas paralela al la termino sintakso. Dum la sintakso priskribas la konstruon de vortoj kaj frazoj el signifohavaj elementoj (morfemoj kiel vortradikoj, afiksoj, finaĵoj, ktp.) - la fonotakso priskribas la konstruon de silaboj kaj ties kombinoj el distingivaj elementoj (fonemoj, segmentoj^[1], aŭ parolsonoj) kiuj en si mem ne havas signifon. En fonologio ankaŭ foje estas konsiderata la fonotakso de morfemoj.

La silaboj estas la plej grava fonotaksa studobjekto. Ĉiu silabo havas kernon, kiu en multaj lingvoj, tiel ankaŭ en esperanto, nur povas konsisti el vokalo. Krome, en esperanto, ĉiu vokalo konsistigas silaban kernon, tamen ne la duonvokaloj reprezentitaj per j kaj ŭ. Antaŭ la vokalo povas esti unu aŭ pluraj konsonantoj, kiuj konsistigas la atakon (aŭ kapon) de la silabo. Post la kerno povas sekvi unu aŭ pluraj konsonantoj, kiuj konsistigas la voston de la silabo. Kerno kune kun vosto nomiĝas la rimo de la silabo.

1. ↑ La "segmentoj", kiujn oni foje konsideras, ne ekzistas en la akustika signalo. Tie oni ja povas distingi segmentojn, sed tiuj povas inkluzivi aŭ pli aŭ malpli ol unu parolsonon. Martin Joos (1948) Acoustic Phonetics Baltimore: Linguistic Society of America, 136 p.